William James: "Jeśli ewolucja ma działać płynnie, to świadomość w jakimś kształcie musiała już być obecna na samym początku wszystkiego"

Michael Gazzaniga - Instynkt świadomości 
 

Jak, u licha, pozbawiona życia materia staje się budulcem żywych organizmów? Jak neurony przeistaczają się umysł? Jakich słów należy użyć do opisu interakcji pomiędzy mózgiem i umysłem?
Hebb zauważył, że mózg pozostaje aktywny przez cały czas, nie tylko wtedy, gdy jest stymulowany; bodźce z zewnątrz mogą jedynie modyfikować (zmieniać kierunek) tę nieprzerwaną aktywność.

Szczególnie interesujące u pacjentów ze zmianami w mózgu wydaje się to, że niezależnie od wszelkich występujących u nich nieprawidłowości wszyscy wydają się całkowicie świadomi. Gdyby świadome doświadczenie zależało od sprawnego działania całego mózgu, to nie powinno tak być. Np. pacjenci z uszkodzeniem prawego płata ... często cierpią na zaburzenie zwane zespołem pomijania stronnego. Mogą się zachowywać tak, jakby część lub całość lewej strony ich świata — w niektórych wypadkach włącznie z lewą stroną i chciała — wcale nie istniała! Niektórzy pacjenci mogą nawet pomijać lewą stronę przestrzeni w swoich wyobrażeniach i wspomnienia. Informacje z pomijanego pola mogą być jednak wykorzystywane na poziomie nieświadomym. Najdziwniejsze wydaje się fakt — że ci pacjenci zaprzeczają, jakby cokolwiek było nie w porządku. Są nieświadomi utraty tych obwodów i wynikających z tego problemów. Moim ulubionym zaburzeniem klinicznym jest syndrom trzeciego człowieka, polegające na tym, że dana osoba odczuwa obecność kogoś, kogo tak naprawdę przy niej nie ma. Chodzi tu o tzw. odczucie obecności — wrażenie, że w danym miejscu znajduje się ktoś jeszcze, często tuż obok. To zjawisko często występuje wśród alpinistów oraz innych osób doświadczających wyczerpania fizycznego w skrajnie trudnych warunkach.
Kiedy tracimy jakąś funkcje mózgu, tracimy tę część świadomości, której towarzyszy, lecz nie tracimy całej świadomości. Świadomość nie jest związana z jedną, konkretną siecią neuronalną, dostarczyły moje badania z udziałem pacjentów z rozszczepionym mózgiem. Rozdzielenie pólkul mózgowych skutkuje natychmiastowym powstaniem drugiego — również niezależnego — świadomego systemu. Odtąd prawa część mózgu pracuje, nie zważając na lewą, wyposażona we własne zdolności, pragnienia, cele, spostrzeżenia i uczucia. Jedna sieć, rozszczepiona na dwie, przeistacza się w dwa świadomy systemy. Żadna z półkul nie ma pojęcia o polu widzenia drugiej półkuli. Lewa połowa mózgu nie widzi lewej strony świata, a prawa — prawej. Mimo to lewa — mówiąca - Półkula mózgu nie uskarża się na częściowa utratę widzenia. Przeciwnie — ów pacjent powie nam, że po operacji nie zauważasz żadnej różnicy. Moduły odpowiedzialny za zgłoszenie tej straty znajdują się w prawej półkuli i już nie mogą się komunikować z lewą. Lewa półkula nie odczuwa ich braku ani nie jest świadoma, że kiedykolwiek istniały. Również wspomnienia życia z utraconą częścią pola widzenia znikają z lewej półkuli. Jeśli tracimy jakiś moduł na skutek urazu lub udaru, to świadomość towarzyszące temu modułowi również zniknie. Zwierzęta nie są pozbawionymi świadomości zombie, ale to, czego każdy z nich jest świadomy, zależy od posiadanych przez nie modułów, oraz od tego jak te moduły są ze sobą połączone. Wydaje się że my ludzie, mamy dobrze rozwinięte moduły integrujące, co pozwala nam łączyć informacje z różnych modułów abstrakcyjne myśli.
W połowie dwudziestego wieku biolog teoretyczny Robert Rosen wskazał swojej córce jeden z możliwych dylematów: ludzkie ciało całkowicie wymienia materią, z której jest zbudowany, mniej więcej co osiem tygodni — poprzez metabolizm, replikację i procesy Naprawcze. Mimo to nadal jesteś soba — ze swoimi wspomnieniami, osobowością. Jeśli nauka będzie się upierać przy badaniu cząstek, to będzie i ścigać po całym organizmie, tracąc przy tym z oczu sam organizm. Organizacja (świadomość) musi być niezależna od cząstek materialnych.
Pewna forma świadomości utrzymuje się do samego końca, z wyjątkiem sytuacji, gdy pacjent jest w śpiączce lub w stanie wegetatywnym spowodowanym przez rozległe uszkodzenie kory mózgowej. Aby nasza świadomość zniknęła, wszystkie moduły wiodące do świadomości musiałyby się wyłączyć. Dopóki tak się nie stanie, nie uszkodzone moduły będą przekazywać informacje z jednej warstwy do drugiej, aby wywołać subiektywne poczucie doświadczenie świata. Treść tego świadomego doświadczenia może bardzo różnić się od normalnej.

 
Otóż emocje pełnią funkcję wewnętrznego systemu nagród i kar, który informuje zwierzę, jak dobrze sobie on radzi w walce o przetrwanie. Pozytywne odczucia emocjonalne są dla zwierzęcia zachętą, podczas gdy uczucia negatywne, w zależności od ich siły, wskazują na zagrożenie różnego stopnia — od sytuacji niepewnej po prawdziwą katastrofę. Jeśli pojmujemy świadomośćjako subiektywne odczucie dotyczące rzeczywistości, to musimy uznać emocje za podstawowy element świadomości.
Utrata modułów powoduje ubytek określonych funkcji, ale umysł nadal wytwarza nieprzerwany Strumień świadomości, tak jakby nic się nie zmieniło. Jedynym, co się zmienia, jest treść owego strumienia. Ten fakt nie tylko dowodzi, że mózg działa modułową, lecz także sugeruje, że każdy z niezależnych modułów może generować wyjątkową, niepowtarzalną formę świadomości. Podobnie jak telewizyjny Serwis informacyjny powiadamia obywateli o tym, co się dzieje na świecie, połączenia między modłami koordynują przepływ informacji, tak aby wszystkie moduły mogły zgodnie działać. Nieprzerwane wzajemne oddziaływania między procesami poznawczymi, a uczuciami, czyli między modułami zlokalizowanymi w korze mózgowej, a modułami pod korą, generują to, co nazywamy świadomością.
Niezależnie od tego, jaki model wybierzemy, aby wyjaśnić, jak mózg przekształca aktywność neuronalne w zdarzenia mentalne, musimy spróbować zrozumieć przepaść między tymi dwoma zjawiskami — z których jedna jest obiektywne — neuronalne — a drugie subiektywne — mentalne — i czy przerzucenie mostu nad tą przepaścią w ogóle jest możliwe.
William James Zauważa: jeśli ewolucja ma działać płynnie, to świadomość w jakimś kształcie musiała być obecna już na samym początku wszystkiego. Musimy wyniknąć głęboko w inne wielkie pytania, np.: jak to możliwe, że życie powstało z materii nieożywionej?
Chalmers Zgadza się z poglądem, że stany mentalne są wywoływane przez systemy fizyczne w mózgu — to część naturalistyczna — ale zarazem jest przekonany, że Stany mentalne są zasadniczo odrębne od stanów fizycznych i nie mogą być do nich zredukowane.
Zasada zachowania energii głosi że energia może pochodzić z jednej formy w inną, ale nie może powstać z niczego, nie może na też jej zniszczyć.
Zgodnie z odkryciem Einsteina światło zachowuje się zarówno jak fala, jak i zbiór cząstek. Kilka lat później okazało się, że to samo można powiedzieć o materii — elektrony też mają własności korpuskularne i falowe. Fizycy szybko zaakceptowali ideę, że to co w Makroświecie spostrzegam jako coś ciągłego, np. stół w jadalni, jest tylko symulowanym procesem uśredniania. Kiedy widzimy nieruchomy stół — jako stały jednolite obiekt — to jest to złudzenie, symboliczna reprezentacja stworzona przez nasz mózg, która pozwala nam dobrze funkcjonować w świecie.
Świadomość nie jest wytworem specjalnej sieci, dzięki której wszystkie zdarzenia mentalne mogłyby stać się świadomym. Zamiast tego każde zdarzenie mentalne jest przetwarzane przez moduły mózgowe, które potrafią czynić nas świadomymi wyników naszych procesów przetwarzania.Wyniki owego przetwarzania wypływają ku górze z rozmaitych modułów, niczym bąbelki we wrzącej wodzie. Bąbelek po Bąbelku — każdy rezultat przetwarzania w danym module, lub grupie modułów unosi się i na krótką chwilę wyskakuje na powierzchnią, lecz zaraz jego miejsce zajmują inne pęcherzyki, będące w ciągłym dynamicznym ruchu. Trudno nam pojąć idę, że każdy pęcherzyk ma własną zdolność do wywoływania poczucia świadomości. Ta myśl kłóci się z naszymi intuicyjnymi przekonaniami o holistycznej naturze naszej osobistej świadomości. Tak naprawdę nie umyka nam określony złudzenie, lecz fakt, że nasza nieprzerwanie płynąca świadomość sama jest Iluzją. W rzeczywistości jest ona złożona z Bąbelków poznawczych połączonych z podkorowymi Bąbelkami emocjonalnymi, zszytymi przez nasz mózg w czasie.
Czy organizmy uczą się i czerpią wiedzę ze środowiska, czy też ich reakcjami na bodźce środowiskowe zawiadują systemy od początku wbudowane w organizmie. Spór — selekcja czy uczenie się — toczy się od lat, przy czym szczególne zainteresowanie wzbudza na gruncie immunologi. Gdy jakieś ciało obce wnika do organizmu i wywołuje reakcję odpornościową —, to czy przeciwciała tworzą się tu i teraz wokół ciała obcego, a następnie się namnażają uczenie się? A może przeciwciała istniały już wcześniej, a czas reakcji odpornościowej, to czas potrzebny do znalezienia odpowiedniego, gotowego przeciwciała — selekcja — i na popchnięcie go do działania? W poprzednim stuleciu badający dowiedzieli się, że poprawna jest druga odpowiedź, a ich odkrycie pokazuje, jak dużo dostajemy w pakiecie — jaką część standardowego wyposażenia naszego ciała i mózgu.
Jakie bąbelki ma nietoperz? Czyli jakie treści zawiera świadomość nietoperza? Nigdy nie uda nam się doświadczyć świadomości nietoperza, ale możemy się przyjrzeć treściom zawartym w osamotnionej półkuli ludzkiego mózgu. Kiedy zostaje rozszczepiony, każda Połówka ma własny zbiór pęcherzyków wypływających na powierzchnią. Skoro każda połowa mózgu ma własne, niepowtarzalne bąbelki, to czy może być tak że każda półkula kryje w sobie inny rodzaj zbiorczego świadomego doświadczenia? Rebecs Saxe odkryła, że w prawej półkuli ludzkiego mózgu znajdują się obwody, które wydają się wyspecjalizowane w rozpoznawaniu intencji innych ludzi. Kiedy wchodzimy w interakcje z innymi, nieustannie i odruchowo oceniamy ich stan psychiczny oraz intencje kryjące się za każdym ich działaniem. Robimy to niemal automatycznie. W oficjalnym języku psychologii nazywamy to Teorią umysłu. Jak działa lewa półkula umysł mózgu jeśli nie ma dostępu do tych zdolności? Odłączona lewa półkula nie potrafi wziąć pod uwagę zamiarów bohatera żadnej historyjki i zachowuje się tak jakby nie miała Teorii umysłu.

W mojej metaforze Bąbelek jest wynikiem przetwarzania w module. Specjalny moduł, który ocenia intencje innych ludzi, u pacjentów z rozszczepionym mózgiem jest odłączony i odizolowany od obdarzonej mową lewej półkuli.
Niektórzy uważają że Kartezjusz oszczędziłby nam wszystkim mnóstwa kłopotów gdyby na zadane przez siebie pytanie: odpowiedział po prostu: czuję więc jestem.
Samo poszukiwanie struktury wytwarzającej świadomość — co próbowali zrobić Kartezjusz i  jego liczni poprzednicy — nie pozwoli nam znaleźć świętego Gralla, ponieważ świadomość jest nieodłączną właściwością całego mózgu. Utrata dużych partii kory mózgowej nie wyłącza świadomości, Lecz tylko zmieniaj jej zawartość treściową.